Nimalaj konojel winaq kkixe’j kib’ chech le q’equ’mal. Umak’ak’em taq ulew, usilab’em taq atz’i’aq chuqb’al, on apachike taralajem le kxib’im ch’aq’ab’il. Xa k’ut man are ta le q’equ’mal le sib’alaj kojxib’inik, are le xib’in ib’ jas uwach kriqitaj chi upam le q’equ’mal.
(Utz le jub’eq xib’in ib’ chi uwach le q’equ’mal xa rumal ¡kojk’ask’at chi uwach taq uk’axal!)
Xa k’ut qonojel qeta’am chi k’i jastaq kch’ob’ik man tzij taj, rumal la’ ¿La qas k’o ri’ ri kqaxe’j qib’ chi uwach? Wene man k’o ta waral pa le uwach ulew. Xa k’ut e k’o nimaq taq xib’inelab’ pa le uwakaj, le kib’i’na’am q’eq taq jul.
Le q’eq taq jul kek’iyik are taq kkam jun q’ij. Apachike jastaq le kaqib' ruk' jun agujero negro kujek' loq ruk' sib'alaj nim uchuq'ab' le kub'an chech shi man kab'an ta chik katanimaj chi uwach. ¡We jun nim ub'antajik kub'eq' b'ik!
Are chi kab'an chikech we nima'q kib'antajik chi sib'alaj e xib'ib'al, le agujeros negros man keq'alajin taj. Mojo'qa kakimajij ub'eq'ik le jastaq.
Le wachib'al k'o ajsik aq'anoq kuk'ut keb' galaxias, le kaqkoj galaxia kachupchutik le k'o pa wikiq'ab' k'o jun jun nim agujero negro pa unik'ajal le katajin kub'eq'o'. We utz rilik kab'ano', kakowinik kawilo' chi k'o jun jub'a' jastaq le katajik kujek' chech le raxkaj galaxia chi upam le agujero negro.
Le agujeros negros are sib'alaj xaq aninaq kub'eq b'i le jastaq. are taq kub'eq' jastaq karesaj la sib' sib'alaj k'atan, pacha uxer taq kaxlanwa. Le sib' le ka'el la pa le agujero negro kajunamataj ruk' jun nim upoq'owem pa we wachib'al, xuquje' sib'alaj kub'an k'ax. Le q’aq’ wos katajin kuk’atanarisaj le upa kaj xa k’u cha’ chi man kakowin ta chik kek’ij nik’aj chi ch’umil.
Le upa kaj are’ taq chakub’al rech uwokik ch’umil ruk’ jun utzalaj chak: wos cósmico + uk’axk’olil = taq ch’umil. Waral k’o jun upa kaj chi k’o ruk’ ronojel le kajawatajik chech uwokik k’ak’ taq ch’umil, xa k’u man kub’an taj. Xa k’u chanim, nab’e mul qeta’am jas che.
Cool Fact
Le upa kaj kaqkoj are jun ub’antajik upa kaj kab’ix chi kech upa kaj rech “géiser rojo”. Qas kab’ix chech géiseres chi e k’o pa le Uwachulew, pacha’, pa Islandia xuquje’ pa le uxlanib’al rech Yellowstone pa Estados Unidos. Jun géiser are’ jun muxanib’al rech k’atan ja’ chi jujun mul kapoq’owik xuquje’ kapulinik.
Share:
